Στην βυζαντινή αγιογραφία δεν υπάρχουν σκηνές κοσμικού πένθους

του επισκόπου Ζήλων Αμβροσίου

Στην βυζαντινή αγιογραφία δεν υπάρχουν σκηνές πένθους με την κοσμική έννοια του όρου. Και στα πιο «πένθιμα» γεγονότα επικρατεί η χαρμολύπη και η ελπίδα της Αναστάσεως. Στη Σταύρωση π.χ. το πρόσωπο του Εσταυρωμένου Νυμφίου της Εκκλησίας δεν εκφράζει επιθανάτια αγωνία και πόνο, αλλά ιλαρότητα, και το πανάχραντο Σώμα Του, απαλλαγμένο επίτηδες από τον νόμο της βαρύτητας, παραπέμπει στην Ανάσταση. Κάτω απ' τον Σταυρό η Θεοτόκος και ο ηγαπημένος Μαθητής του Κυρίου δεν θρηνούν ούτε οδύρονται τραβώντας τα μαλλιά τους ή κάνοντας άλλες χειρονομίες απελπισίας, ούτε επίσης το χρώμα των ενδυμάτων των εικονιζόμενων προσώπων είναι μαύρο εις ένδειξη πένθους, όπως βλέπουμε συχνά σε παραστάσεις της Σταυρώσεως δυτικου τύπου . Την ίδια στάση εκφράσεως της χαρμολύπης σε μια εσχατολογική προοπτική συναντούμε και στις παραστάσεις της Αποκαθηλώσεως, του Επιταφίου, της Άκρας Ταπεινώσεως, της Αναστάσεως του Λαζάρου, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, του Αγίου Εφραίμ του Σύρου κ.λπ. Δεν υπάρχουν πουθενά πρόσωπα «πενθούντα και κλαίοντα» (πρβλ. 16:10), όπως π.χ. βρήκε η Μαρία η Μαγδαληνή τους Μαθητές όταν πήγε να τους αναγγείλη την Ανάσταση του Χριστού, γιατί δεν είχε έλθει ακόμη ο Παράκλητος, το Πνεύμα το Άγιον, για να επίδραση στις ψυχές τους και αλλάξη τον χαρακτήρα τους, να ενεργήση την «καλήν αλλοίωσιν», όπως έγινε την ημέρα της Πεντηκοστής. Η λύπη των συμμετεχόντων στα γεγονότα των εικονογραφουμένων παραστάσεων είναι απόλυτα συγκρατημένη· έτσι επαληθεύεται ο λόγος του Κυρίου: «η λύπη υμών εις χαράν γενήσεται» (Ιω. 15:20) αφού είναι βασισμένη στην Ανάσταση. Αλλά και η χαρά επίσης είναι συγκρατημένη και δεν έχει καμμιά σχέση με την κοσμική χαρά. Η χριστιανική χαρά είναι «καρπός του Πνεύματος» (Γαλ. 5:22), «πεπληρωμένη» (Ιω. 15:24), «αναφαίρετη» (πρβλ. Ιω. 15:22), εσωτερική, χωρίς ξεφαντώματα και υπερβολικές εξωτερικές εκδηλώσεις. Αυτή την χαρά έχουν τα πρόσωπα στην εικόνα της Αναστάσεως του Χριστού ή σε παραστάσεις με αναστάσιμη θεματολογία, στις οποίες επικρατεί το στοιχείο της ηρεμίας και της ψυχικής γαλήνης.

πηγή