Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι, προσκυνήσωμεν άγιον Κύριον, Ιησούν τόν μόνον αναμάρτητον. Τόν σταυρόν σου, Χριστέ, προσκυνούμεν, και τήν αγίαν σου ανάστασιν υμνούμεν και δοξάζομεν· συ γαρ ει Θεός ημών, εκτός σου άλλον ουκ οίδαμεν, το όνομά σου ονομάζομεν. Δεύτε πάντες οι πιστοί, προσκυνήσωμεν τήν του Χριστού αγίαν ανάστασιν· ιδού γαρ ήλθε διά του σταυρού, χαρά εν όλω τω κόσμω. Διά παντός ευλογούντες τόν Κύριον, υμνούμεν τήν ανάστασιν αυτού. Σταυρόν γαρ υπομείνας δι ημάς, θανάτω θάνατον ώλεσεν 

Τετάρτη 4 Αυγούστου 2010

Eugene Troubetskoi Το ουράνιο χρυσό: Η χρυσοκοντυλιά


Απόσπασμα από το φυλλάδιο : Δύο κόσμοι στην Ρώσικη εικονογραφία. Εκδόσεις του συγγραφέα. Μόσχα 1916.

Μετάφραση από τα Γαλλικά: Γιώργος Φωτόπουλος


Οι μεγάλοι ζωγράφοι της αρχαίας Ρώσικης εικονογραφίας όπως ακριβώς και οι θεμελιωτές του « συμβολικού » στην Ορθόδοξη τέχνη , οι Έλληνες εικονογράφοι , υπήρξαν χωρίς καμιά αμφιβολία δεινοί και βαθείς παρατηρητές του ουρανού και με τις δύο έννοιες του όρου. Ο φυσικός ουρανός προσφερόταν στα σωματικά τους μάτια και ενατένιζαν δια των πνευματικών οφθαλμών τον υπερβατικό ουρανό . Το θρησκευτικό τους βίωμα ζωντάνευε μέσα τους αυτό το δεύτερο ουρανό και η καλλιτεχνική τους δημιουργία έθετε σε αντιστοιχία τις δύο όψεις του ουρανού. Ο υπερβατικός ουρανός ενεγράφετο γι’ αυτούς στην ομορφιά της πολυχρωμίας ενός ουράνιου τόξου που χρησιμοποιεί όλους τους χρωματικούς τόνους . Μέσα σ’ αυτή την αντιστοιχία τίποτα δεν ήταν αυθαίρετο . Κάθε χρώμα , εφ’ όσον χρησιμοποιείται , κρύβει ένα ιδιαίτερο νόημα και κατέχει το λόγο αυτής της ιδιαιτερότητας . Το ότι αυτό το νόημα δεν μας είναι πάντα προφανές ή προσιτό προέρχεται αποκλειστικά από τη δική μας ανικανότητα :χάσαμε το κλειδί που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε αυτή τη μοναδική τέχνη στον κόσμο .

Στην εικονογραφία , η γκάμα των χρωμάτων που είναι επιφορτισμένα μ’ ένα νόημα είναι απεριόριστη , όπως ακριβώς οι φυσικές αποχρώσεις του ουρανού . Πριν απ’ όλα , φαίνεται , ο εικονογράφος χρησιμοποιεί ένα μεγάλο αριθμό αποχρώσεων του μπλε : μπλε σκούρο της έναστρης νύχτας , χτυπητό μπλε του ουρανού το καταμεσήμερο και την πληθώρα των απαλών μπλε του ουρανού στο τελείωμα της ημέρας που ποικίλουν από το μπλε τιρκουάζ ως το πράσινο-μπλε .Οι Ρώσοι που κατοικούν σε βόρειους τόπους έχουν πολύ συχνά την ευκαιρία να παρατηρήσουν αυτούς τους πρασινωπούς τόνους του μπλε μετά το ηλιοβασίλεμα . Ωστόσο το μπλε-ουρανί αποτελεί το συνηθισμένο φόντο στο οποίο ξεχωρίζει μια ατέλειωτη ποικιλία ουράνιων αποχρώσεων :το τρεμοφέγγισμα της έναστρης νύχτας , η αντανάκλαση της αυγής , οι μαύροι νυχτερινοί κύκλοι της καταιγίδας , η λάμψη του καιόμενου ηλιοβασιλέματος , το ουράνιο τόξο ,τέλος ,το χρυσαφί του μεσημεριού , όταν ο ήλιος φθάνει στο αποκορύφωμά του .

Η αρχαία Ρώσικη εικονογραφία , χρησιμοποιεί συμβολικά όλες αυτές τις αποχρώσεις . Οι εικονογράφοι γνώριζαν να τις χρησιμοποιούν ,ακριβώς για να διαφοροποιήσουν τον υπερβατικό ουρανό απ’ αυτόν εδώ κάτω , δηλαδή απ’ αυτόν του τομέα της ύπαρξής μας .Εδώ βρίσκεται το κλειδί που μας οδηγεί , δια του ωραίου, στην ανείπωτη κατανόηση του συμβολισμού των χρωμάτων της εικονογραφίας .

Να λοιπόν χωρίς αμφιβολία ο μίτος που μας καθοδηγεί : ο μυστικισμός της εικονογραφίας είναι πριν απ΄ όλα ένας μυστικισμός του ήλιου στο πιο υψηλό πνευματικό του νόημα .Όσο ωραία κι αν είναι τα άλλα χρώματα του ουρανού , το χρυσαφί του ήλιου στο ζενίθ του είναι αυτό που συμβολίζει « το φως των φώτων » , το « θαύμα θαυμάτων » . Όλα τα άλλα χρώματα προσδιορίζονται από την εξάρτησή τους σε σχέση με το ηλιακό χρυσό και συνθέτουν μια « τάξη » μια « ιεραρχία » γύρω απ’ αυτό .Το νυχτερινό μπλε , το τρεμοφέγγισμα των άστρων , το πυρπολούμενο φως του ήλιου που δύει εξαφανίζονται μπροστά του . Από το παιχνίδισμα των ακτίνων του ήλιου είναι που προσδιορίζονται όλα τα χρώματα του ουράνιου τόξου , διότι ο ήλιος αποτελεί στον ουρανό και κάτω απ΄ τον ουρανό την πηγή κάθε φωτός και κάθε χρώματος .

Έτσι στην εικονογραφία τα χρώματα , εστιάζονται γύρω από τον « ακοίμητο » ήλιο. Κάθε χρώμα του ουράνιου τόξου βρίσκει το νόημά του στην απεικόνιση μιας πλευράς της θείας δόξης που εκπηγάζει από την υπερβατικότητα . Αλλά ανάμεσα σ΄ όλα τα χρώματα μόνο το χρυσό του ήλιου υποδεικνύει το κέντρο της θείας ζωής και όλα τα άλλα περιστρέφονται γύρω απ΄ αυτό.

Μόνον ο Θεός ο οποίος αστράφτει όπως ο ήλιος είναι η πηγή του βασιλικού φωτός , τα άλλα χρώματα που τον περιβάλλουν εκφράζουν την αληθινή φύση της δημιουργίας , τον ουρανό και την « γη της δόξης » που συνιστούν τον ζωντανό ναό του Κυρίου , τον ναό που δεν έχει δημιουργηθεί από χέρι ανθρώπου .

Η εικονογραφία από μια βέβαιη μυστική ενόραση , φανέρωσε εκ των προτέρων το μυστήριο του ηλιακού φάσματος το οποίο ανακαλύφθηκε επιστημονικά λίγους αιώνες αργότερα . Είναι σαν να είχε « αισθανθεί » στην πολυφωνία των χρωμάτων την πολύχρωμη διάθλαση του μοναδικού μυστηρίου της θείας ζωής , της ηλιακής ζωής . Αυτό το θείο χρώμα φέρει στην εικονογραφία ένα ειδικό όνομα , αυτό της χρυσοκοντυλιάς . Ο τρόπος παρουσίασής του είναι εξαιρετικά αξιοσημείωτος . Η χρυσοκοντυλιά δεν έχει ποτέ την συμπαγή όψη του χρυσού του κόσμου τούτου , μοιάζει μ’ ένα αέρινο αιθέριο ιστό από χρυσές ανάλαφρες ακτίνες που προέρχονται από τον Θεό και φωτίζουν με μία θεία λάμψη ό,τι τις περιτριγυρίζει . Κάθε φορά που βλέπουμε τη χρυσοκοντυλιά σε μία εικόνα , αυτό προϋποθέτει πάντα και δεικνύει την παρουσία του Θείου ως πηγής αυτής της χρυσοκοντυλιάς . Η χρυσοκοντυλιά εκφράζει τον δοξασμό από το θείο φως , πιο συγκεκριμένα δηλώνει την εισχώρηση στη θεία ζωή , αυτό που παρουσιάζεται σ’ αυτήν σαν κάτι πολύ κοντινό . Έτσι καλύπτονται με χρυσοκοντυλιά , τα ενδύματα της « Σοφίας », της « Σοφίας του Θεού »και τα ενδύματα της Μητέρας του Θεού κατά την μετάστασή της στους ουρανούς μετά την Κοίμηση .Συχνά επίσης η χρυσοκοντυλιά κάνει να τρεμοφέγγουν τα φτερά των Αγγέλων, επιχρυσώνει τις κορυφές των δένδρων του παραδείσου και καμιά φορά καλύπτουμε στις εικόνες τους τρούλους των Εκκλησιών . Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτοί οι τρούλοι , στην εικονογραφική τους απόδοση δεν είναι καλυμμένοι μ’ ένα συμπαγές στρώμα χρυσού , αλλά με ακτίνες και χρυσά τρεμοφεγγίσματα . Χάρη στην αιθέρια ελαφρότητά τους αυτές οι ακτίνες θυμίζουν ένα φως ζωντανό , ζεστό και σαν να κινείται . Κάνουν τα ρούχα του δοξασμένου Χριστού να αστραποβολούν , τα στολίδια και το θρόνο της Σοφίας να σπινθηροβολούν σαν από φωτιά , και τη ράχη των Εκκλησιών να καίγεται στους ουρανούς . Και ακριβώς απ’ αυτή τη ζωντανή λάμψη , απ’ αυτόν τον δυναμισμό που τρεμοφέγγει , η δόξα του επέκεινα διακρίνεται απ’ ό,τι είναι του Κόσμου τούτου , απ’ ό,τι δεν έχει ακόμα δοξασθεί .Αυτός ο κόσμος μπορεί να φτάνει στα ύψη , να μιμηθεί τη φλόγα : μόνο οι κορυφές της ζωής της Εκκλησίας λούζονται στο αληθινό φως . Και ο δυναμισμός του πνευματικού χρυσού φανερώνει σ’ αυτές τις κορυφές τη λάμψη του επέκεινα .

Αυτά τα χρώματα , μέσα στο συμβολισμό τους του επέκεινα , χρησιμοποιήθηκαν από τους αρχαίους Ρώσους εικονογράφους κυρίως στο Νόβγκοροντ , με μια εκπληκτική καλλιτεχνική διαίσθηση. Έτσι δε βρίσκουμε την χρυσοκοντυλιά σ’ όλες τις απεικονίσεις της επίγειας ζωής του Χριστού όπου υπογραμμίζεται η πραγματικότητα της ανθρώπινης φύσης Του , όπου η θεότητά Του κρύβεται κάτω από την « μορφή δούλου ». Αλλά επανεμφανίζεται η χρυσοκοντυλιά όταν ο εικονογράφος δείχνει το Χριστό δοξασμένο , και όταν θέλει ήδη να κάνει αισθητό ότι πλησιάζει ο δοξασμός Του . Βρίσκουμε συχνά τη χρυσοκοντυλιά στην απεικόνιση του νεογέννητου Χριστού , καθώς ο εικονογράφος καταφέρνει να υπογραμμίσει ότι αυτό το μικρό παιδί υπάρχει στην πραγματικότητα « προ των αιώνων » . Τα ενδύματα του Χριστού είναι στολισμένα με χρυσοκοντυλιά στην Μεταμόρφωση , στην Ανάσταση και στην Ανάληψη . Και ακόμα ο Χριστός αστράφτει απ’ αυτή την ειδική ακτινοβολία της θεότητας , όταν αποσπά τις ψυχές από τον Άδη και όταν ξαναβρίσκει τον ληστή στον Παράδεισο.

Κάθε φορά που οι εικονογράφοι έπρεπε να απεικονίσουν την διάκριση και την αλληλοπεριχώριση κτιστού και ακτίστου , χρησιμοποίησαν την χρυσοκοντυλιά με μία εντυπωσιακή τέχνη . Το ίδιο συμβαίνει για παράδειγμα και στις εικόνες που απεικονίζουν την Κοίμηση της Θεοτόκου . Στις καλύτερες απ’ αυτές τις εικόνες , βλέπουμε πράγματι με την πρώτη κιόλας ματιά ότι η Μητέρα του Θεού , ξαπλωμένη στη νεκρική κλίνη με σκουρόχρωμα ρούχα , ανάμεσα στους δικούς της , βρίσκεται σωματικά στο σχεδιάγραμμα της ενδοκοσμικής φύσης , όπως ακριβώς την βλέπουμε με τα γήινα μάτια μας . Αντιθέτως ο Χριστός που βρίσκεται όρθιος πίσω απ’ το κρεβάτι , με φωτεινά ενδύματα , κρατώντας στα χέρια του , την ψυχή της Μητέρας Του υπό την μορφή ενός νεογέννητου , δίνει την εντύπωση μιας εμφάνισης του αόρατου κόσμου. Λάμπει , αστράφτει , ακτινοβολεί και ξεχωρίζει από τα χρώματα , τα σκόπιμα βαριά του επίγειου πλάνου δια της αιθέριας ελαφρότητας των ακτίνων της χρυσοκοντυλιάς .

Ο Κόσμος των Εικόνων

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ευχαριστούμε την σελίδα "Ελληνικά Λειτουργικά Κείμενα" ,  

από την οποία αντλούμε τα υμνογραφικά. Η δουλειά τους είναι σπουδαία και αξίξει θερμά συγχαρητήρια.

Επίσης και όλες τίς άλλες σελίδες και ιστολόγια απ'τις οποίες ερανίζουμε την ποικιλλία των αναστάσιμων θεμάτων και των εικόνων προς δόξαν Αναστάντος Χριστού.

(Εικόνα προμετωπίδας από holytrinitybut.org)

Αρχειοθήκη ιστολογίου

Αναγνώστες

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
καὶ ἤκουσα φωνῆς μεγάλης ἐκ τοῦ οὐρανοῦ λεγούσης· Ἰδοὺ ἡ σκηνὴ τοῦ Θεοῦ μετὰ τῶν ἀνθρώπων, καὶ σκηνώσει μετ' αὐτῶν, καὶ αὐτοὶ λαὸς αὐτοῦ ἔσονται, καὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς μετ' αὐτῶν ἔσται, καὶ ἐξαλείψει ἀπ' αὐτῶν ὁ Θεὸς πᾶν δάκρυον ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν, καὶ ὁ θάνατος οὐκ ἔσται ἔτι, οὔτε πένθος οὔτε κραυγὴ οὔτε πόνος οὐκ ἔσται ἔτι· ὅτι τὰ πρῶτα ἀπῆλθον. Καὶ εἶπεν ὁ καθήμενος ἐπὶ τῷ θρόνῳ· Ἰδοὺ καινὰ ποιῶ πάντα. ( Αποκ. ΚΑ΄)

Eπίσης γράφω...

  • - ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
    Πριν από 1 χρόνια
  • Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΗ'' (1888) - Ἂν ἄλλη τις χρηστὴ γυνὴ εἶδέ ποτε καλὰ νοικοκυριὰ εἰς τὰς ἡμέρας της, ἀναντιρρήτως εἶδε τοιαῦτα καὶ ἡ θεια-Σοφούλα Κωνσταντινιά, σεβασμία οἰκοδέσποινα ἑ...
    Πριν από 2 χρόνια
  • - Λόγω περιορισμένου χρόνου και αποκλειστικής σχεδόν πλέον ενασχόλησης με το fb, αναστέλλεται η λειτουργία των εξής τριών ιστολογίων: ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ ...
    Πριν από 10 χρόνια
  • - Λόγω περιορισμένου χρόνου και αποκλειστικής σχεδόν πλέον ενασχόλησης με το fb, αναστέλλεται η λειτουργία των εξής τριών ιστολογίων: ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ...
    Πριν από 10 χρόνια

Περνούν και διαβάζουν...