Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι, προσκυνήσωμεν άγιον Κύριον, Ιησούν τόν μόνον αναμάρτητον. Τόν σταυρόν σου, Χριστέ, προσκυνούμεν, και τήν αγίαν σου ανάστασιν υμνούμεν και δοξάζομεν· συ γαρ ει Θεός ημών, εκτός σου άλλον ουκ οίδαμεν, το όνομά σου ονομάζομεν. Δεύτε πάντες οι πιστοί, προσκυνήσωμεν τήν του Χριστού αγίαν ανάστασιν· ιδού γαρ ήλθε διά του σταυρού, χαρά εν όλω τω κόσμω. Διά παντός ευλογούντες τόν Κύριον, υμνούμεν τήν ανάστασιν αυτού. Σταυρόν γαρ υπομείνας δι ημάς, θανάτω θάνατον ώλεσεν 

Παρασκευή 5 Μαρτίου 2010

Το σχήμα του σταυρού

Αν και η Γραφή δεν μας περιγράφει ακριβώς το όργανο που θανατώθηκε ο Ιησούς η παράδοση μας λέει ότι θανατώθηκε σε ένα κάθετα πάσσαλο που διασταυρώνετε από ένα άλλο οριζόντιο. Η Ελληνική λέξη σταυρός σε αρκετές περιπτώσεις περιγράφει ένα απλό πάσσαλο και μερικές φορές τον πάσσαλο και την δοκό που τον διασταυρώνει. Για να κατανοήσουμε τι εμφάνιση είχε ο σταυρός πρέπει να λάβουμε υπόψιν την Ελληνική γλώσσα, επίσης της ιστορικές μαρτυρίες της εποχής καθώς και το γραφικό υπόμνημα. Επίσης πρέπει να λάβουμε υπόψιν την σημασία του σταυρού στους πρώτους χριστιανούς και αν για αυτούς ήταν αντικείμενο ντροπής ή μεγάλης αγαλλίασης.



1. Ιστορικές αποδείξεις

Η ιστορικές αποδείξεις στηρίζουν τον παραδοσιακό σταυρό. Σε μια ανακάλυψη που έγινε τον 19ο αιώνα, βρέθηκε στον Παλατίνο λόφο τής Ρώμης μια ζωγραφιά που παρουσιάζει έναν ιπποκέφαλο σταυρωμένο. Οι Ρωμαίοι χωρίς αμφιβολία περιγελούσαν τους χριστιανούς που λάτρευαν τον Ιησού τον οποίο σταύρωσαν σε σταυρό. Η ζωγραφιά αυτή χρονολογήθηκε γύρω στο 200 μ.Χ. Μπορείτε να τη δείτε στη συνέχεια:

(Η παραπάνω εικόνα είναι από βιβλίο του Κωνσταντίνου Σιαμάκη Δρ Θεολογίας: "Εξωχριστιανικές Μαρτυρίες για το Χριστό και τους Χριστιανούς" Εκδόσεις Άθως).

Η επιγραφή λέει καθαρά "ΑΛΕΞΑΜΕΝΟΣ ΣΕΒΕΤΕ ΘΕΟΝ" και είναι μια κοροϊδευτική εικόνα του Κυρίου και Θεού μας, ο οποίος εικονίζεται ιπποκέφαλος και εσταυρωμένος. Προφανώς ο Αλεξαμενός ήταν χριστιανός ρωμαίος στρατιώτης ή φοιτητής (λόγω της τοποθεσίας της εικόνας) και κάποιος συνάδελφός του θέλησε να τον ειρωνευτεί. Η εικόνα υπαινίσσεται ότι ο Χριστός είχε αρχή και τέλος άτιμα επειδή γεννήθηκε σε στάβλο και πέθανε στον σταυρό. Το Υ πάνω από το χέρι του εσταυρωμένου είναι ίσως η λιτή απάντηση του Αλεξαμενού και ίσως σημαίνει Ύψιστος ή ίσως είναι μια υπόμνηση των "δύο οδών" όπως αναφέρονται στην αρχή του κειμένου των Διδαχών: "Οδοί δύο εισι, μία της ζωής και μία του θανάτου, διαφορά δε πολλή μεταξύ των δύο οδών."

Από την εικόνα αυτή προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: 1. Οι Χριστιανοί πίστευαν στον σταυρό ΜΕ ΤΟ ΣΧΗΜΑ ΠΟΥ ΤΟΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ, και 2. Οι Ρωμαίοι γνώριζαν ότι αυτό είναι το σχήμα τού σταυρού στο οποίο σταύρωναν.

Τον Ιούνιο του 1968, μπουλντόζες που δούλευαν νότια της Ιερουσαλήμ έπεσαν τυχαία σε τάφους που χρονολογούνταν τον πρώτο αιώνα μ.Χ. και τον πρώτο αιώνα μ.Χ. Ο αρχαιολόγος Βασίλειος Ζαφείρης έχει πάρει εντολές από το τμήμα αρχαιοτήτων του Ισραήλ να αρχίσει εκσκαφές σε αυτό το σημείο. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν ο σκελετός κάποιου άνδρα που σταυρώθηκες Και το πιο σημαντικό ήταν ότι αυτός σταυρώθηκε την εποχή του Ιησού!!! Ο σκελετός ανήκε σε κάποιο με το όνομα Γιεχονάν γιος του Τσαγκόλ που θανατώθηκε στην ηλικία μεταξύ 24 και 28 ετών. Ο δόκτωρ Ζαφείρης έγραψε ένα άρθρο στο περιοδικό Βιβλική Αρχαιολογία Ανασκόπηση (Biblical Archaeology Review (BAR) του τεύχους Ιαν./Φεβρ.1985) και παραθέτουμε μερικά από τα σχόλια του:

"Στον πρώτο αιώνα μ.Χ. οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την σταύρωση σαν επίσημο τρόπο τιμωρίας για τους μη Ρωμαίους πολίτες για ορισμένα παραπτώματα. Στην αρχή την είχαν σαν μέθοδο τιμωρίας και όχι εκτέλεσης θανάτου. Μόνο σκλάβοι τιμωρούνταν με σταύρωση. Σε αυτή την αρχική περίοδο μία ξύλινη δοκός γνωστή σαν φούρκα ή πατιμπούλουμ (furca or patibulum) τοποθετείτο στον σβέρκο του σκλάβου όπου του δένονταν τα χέρια.

...όταν πλησίαζαν στον χώρο της εκτέλεσης μια κάθετη δοκός στερεωνόταν στο έδαφος. Μερικές φορές το θύμα δενόταν πάνω στον σταυρό με σχοινιά. Σε αυτή την περίπτωση τα χέρια τού θύματος ήταν δεμένα στο patibulum ή οριζόντια δοκό, και απλώς έδεναν στην κάθετο δοκό τα πόδια του με σκοινί.

Αν το θύμα θα στερεωνόταν με καρφιά, το ξάπλωναν κάτω στο έδαφος με τους ώμους του στην οριζόντια δοκό. Κρατούσαν τα χέρια του που τα κάρφωναν στα δύο άκρα της οριζόντιας δοκού, την οποία την ανύψωναν στην κορυφή της κάθετης δοκού. Τα πόδια του θύματος καρφώνονταν στην κάθετη δοκό.

Για να παρατείνουν την αγωνία του θύματος οι Ρωμαίοι εκτελεστές εφεύραν δύο εργαλεία για να κρατήσουν το θύμα ζωντανό για περισσότερη ώρα. Το ένα ήταν γνωστό σαν σεντίλε (sedile), ένα μικρό κάθισμα τοποθετείτο μπροστά στον σταυρό περίπου στην μέση του. Αυτή η συσκευή έδινε κάποια στήριξη στο σώμα του θύματος και εξηγείται η φράση που έλεγαν οι Ρωμαίοι "να καθίσει στον σταυρό". Τόσο ο Εράνιος όσο και ο Ιουστίνος ο Μάρτυρας, περιγράφουν τον σταυρό του Ιησού να αποτελείται από πέντε μέρη αντί για τέσσερα. Το πέμπτο πιθανόν να ήταν το κάθισμα sedile". (σελ. 48, 49)

Στο επόμενο άρθρο για αυτά τα αρχαιολογικά ευρήματα του τεύχους Νοεμ./Δεκ. του BAR έχουμε την ακόλουθη δήλωση:

"Σύμφωνα με τις Ρωμαϊκές πηγές αυτοί που καταδικάζονταν σε σταύρωση δεν κουβαλούσαν ολόκληρο τον σταυρό, σε αντίθεση με την κοινή αντίληψη κατά την οποία πιστεύεται ότι ο Ιησούς κουβάλησε ολόκληρο τον σταυρό στον Γολγοθά. Αντί για αυτού το θύμα κουβαλούσε μόνο την οριζόντιο δοκό ενώ το κάθετο κομμάτι ήταν μονίμως τοποθετημένο στην γη και χρησιμοποιείτο για τις εκτελέσεις. Ο ιστορικός Ιώσιππος αναφέρει ότι το ξύλο ήταν σπάνιο στην Ιερουσαλήμ του πρώτου αιώνα μ.Χ., όπου οι Ρωμαίοι χρειάστηκαν να ταξιδέψουν 10 μίλια απόσταση για να βρουν ξυλεία για τις πολιορκητικές μηχανές τους". (σελ.21)

Παρόμοια είναι και τα σχόλια του New International Dictionary of New Testament Theology κάτω από το λίμα σταυρός:

"Είναι βέβαιο ότι μόνο οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν αυτή την μορφή εκτέλεσης. Οι πηγές που έχουμε δεν μας δίνουν την ακριβή περιγραφή και μορφή του σταυρού δηλαδή αν ήταν crux immissa (+) ή crux commissa (T).

Υπήρχαν δύο πιθανοί τρόποι στην ανέγερση του σταυρού. Ο κατάδικος στερεωνόταν στον σταυρό (οριζόντιο ξύλο όπου είχε δεμένα τα χέρια του) με το να ξαπλώσει στο έδαφος στον τόπο της εκτέλεσης του, και ανυψωνόταν στον σταυρό. Ήταν συνηθισμένο ο πάσσαλος να είναι στερεωμένος στο έδαφος πριν την εκτέλεση. Αυτή ήταν η απλούστερη μορφή ανύψωσης και η μεταφορά της οριζόντιας δοκού (patibulum) πιθανόν να είχε να κάνει με την τιμωρία των σκλάβων. Έτσι ο σταυρός (crux commissa) ήταν συνηθισμένος τρόπος εκτέλεσης. Ο σταυρός δεν θα ήταν ψηλότερος από το ύψος του ανθρώπου. (Vol. 1, σελ. 392)

Μαζί με τα πρόσφατα αρχαιολογικά ευρήματα υπήρχαν και μερικά άλλα που αξίζουν την προσοχή μας. Μια ανακάλυψη που έγινε το 1873:

Το 1873 ο Γάλλος λόγιος, Charles Clermant-Ganneau, ανάφερε μια ανακάλυψη που έγινε σε ένα θάλαμο ταφής στο Όρος των Ελαιών όπου 30 υπολείμματα σκελετών βρέθηκαν σε λαξευμένους πέτρινους τάφους... το ένα από αυτά είχε το όνομα Ιούδας και ένα σταυρό με το μήκος του να φτάνει το άνοιγμα των χεριών. Το όνομα Ιησούς εμφανίστηκε 3 φορές και οι δύο είχαν σχέση με τον σταυρό...

Θα ήταν απίθανο οι Εβραίοι Χριστιανοί να έθαβαν στην περιοχή αυτή πριν το 135 μ.Χ. αφού οι Ρωμαίοι τους απαγόρευαν να μπαίνουν στην περιοχή αυτή μετά την δεύτερη Ιουδαϊκή εξέγερση (από το βιβλίο Ancient Times, Vol. 3, No. 1, July 1958, p. 3.)

Το 1939 σε εκσκαφές στην Ηράκλεια την αδελφή πόλη της Πόμπιας που καταστράφηκε το 78 μ.Χ. από την έκρηξη του ηφαιστείου Βεζούβιου, βρέθηκε ένα σπίτι με έναν σταυρό καρφωμένο στον τοίχο δωματίου. Σύμφωνα με το βιβλίο Buried History, (Vol. 10, No. 1, March 1974 p. 15):

"Κάτω από τον σταυρό υπήρχε μια εξέδρα με σκαλί μπροστά, και το πιθανότερο είναι να χρησιμοποιείτο σαν χώρος προσευχής... Αν αυτή η εξήγηση είναι σωστή, τότε οι ανασκαφές αναδεικνύουν την σημασία του χριστιανικού σύμβολου και έχουμε την πρώτη αρχική εκκλησία που ήταν σε σπίτι"

Το 1945 ένας οικογενειακός τάφος βρέθηκε στην Ιερουσαλήμ από τον καθηγητή L. Sukenik του Μουσείου Αρχαιολογίας του Ιουδαϊκού Πανεπιστημίου the Museum of Jewish Antiquities of the Hebrew University. Ο καθηγητής Sukenik που είναι αυθεντία στα Ιουδαϊκά αρχαία νεκροταφεία αναφέρει:

"Δύο από αυτά φέρουν το όνομα Ιησούς στα Ελληνικά... το δεύτερο από αυτά έχει τέσσερις λαξευτούς σταυρούς... Ο καθηγητής συμπέρανε ότι οι επιγραφές και οι σταυροί ήταν εκφράσεις λύπης για την σταύρωση του Ιησού και χαράχτηκαν εκείνη την εποχή. Ο σταυρός απεικόνιζε την εικονική έκφραση της σταύρωσης του Ιησού διακηρύττοντας ότι «Σταυρώθηκε». Καθώς ο τάφος χρονολογείται από την αγγειοπλαστική, τις λάμπες και τον γραφικό χαρακτήρα των επιγραφών, φτάνουμε στο αδιάσειστο συμπέρασμα ότι είναι από τις αρχές του πρώτου αιώνα μ.Χ. και όχι περισσότερο από τα μέσα του πρώτου αιώνα. Αυτό σημαίνει ότι οι επιγραφές έγιναν στο διάστημα δύο δεκατιών από την Σταύρωση, το αργότερο". (Ancient Times, Vol. 3, No. 1, July 1958, p. 35. See also Vol. 5, No. 3, March 1961, p. 13.)



2. Αγιογραφική μαρτυρία για τον Σταυρό

Κάποιος δεν μπορεί να μην προσέξει την σειρά των γεγονότων που έλαβαν χώρα και καταγράφηκαν στον Ματθαίο 27:26, 31-37, Μάρκο 15:14-26, Λουκά 23:26-38, και Ιωάννη 19:1-22 (σχετικά με τον θάνατο του Ιησού) και την αρμονία τους με την μέθοδο σταύρωσης που αναφέρονται στα άρθρα του περιοδικού BAR και τις άλλες πηγές.

Φαίνεται ότι ο Ιησούς μετέφερε την οριζόντια δοκό (την σταυρωτή) ή το patibulum στον Γολγοθά. Εκεί το patibulum στερεώθηκε σε έναν κάθετο πάσσαλο πιθανόν έχοντας σαν κάθισμα ή κομμάτι για τα πόδια όπου καρφώθηκε ο Ιησούς σε όλη την κατασκευή. Ακριβώς όπως περιγράφεται σε εκείνη την ανεπανάληπτη ταινία του Φράγκο Τζεφιρέλλι Ιησούς Ναζωραίος. Πάνω από το κεφάλι του μπήκε η επιγραφή ΙΗΣΟΥΣ ΝΑΖΩΡΑΙΟΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ ΤΩΝ ΙΟΥΔΑΙΩΝ.

Όμως η Αγία Γραφή έμμεσα, και σε ανύποπτο χρόνο, μας δίνει μαρτυρία για το σχήμα του Σταυρού, κάτι που γίνεται φανερό στον προσεκτικό μελετητή. Παρατηρήστε τις δύο επόμενες εικόνες. Η πρώτη είναι η σταύρωση του Χριστού κατά τους Χριστιανούς, και η δεύτερη κατά την οργάνωση τής Σκοπιάς. Παρατηρήστε τις, γιατί θα τις συγκρίνουμε με τις αναφορές της Αγίας Γραφής για τον τρόπο της σταύρωσης.



Διαβάστε τα πιο κάτω εδάφια και συγκρίνετε ποια από τις δύο απεικονίσεις ταιριάζει με τα γραφόμενα:

Ματθαίος 27/κζ: "36 και καθήμενοι ετήρουν αυτόν εκεί. 37 και επέθηκαν επάνω της κεφαλής αυτού την αιτίαν αυτού γεγραμμένην· ούτός εστιν Ιησούς ο βασιλεύς των Ιουδαίων".

[Μετάφραση: "Και καθισμένοι τον φύλαγαν εκεί, και ΠΑΝΩ από το κεφάλι του έβαλαν γραμμένη την κατηγορία: Αυτός είναι Ιησούς ο βασιλιάς τών Ιουδαίων"]

Προσέξτε το χωρίο αυτό με τη βοήθεια των παραπάνω εικόνων. Για να είναι πάνω από το κεφάλι του η επιγραφή, τα χέρια του πρέπει να είναι ανοικτά. Διαφορετικά θα έλεγε: "πάνω από τα χέρια του".

Ιωάννης 20/κ: 24: "ο δε είπεν αυτοίς· εάν μη ίδω εν ταις χερσίν αυτού τον τύπον των ήλων, και βάλω τον δάκτυλόν μου εις τον τύπον των ήλων, και βάλω την χείρά μου εις την πλευράν αυτού, ου μη πιστεύσω".

[Μετάφραση: "Και εκείνος είπε σε αυτούς: Αν δεν δω στα χέρια του το σημάδι ΤΩΝ ΚΑΡΦΙΩΝ, και δεν βάλω το δάκτυλο μου στο σημάδι ΤΩΝ ΚΑΡΦΙΩΝ... δεν θα πιστέψω..."

Ο Θωμάς που ήταν αυτόπτης μάρτυρας της σταύρωσης, αναφέρει για καρφιά (Πληθυντικός) στα χέρια του Χριστού. Δεν αναφέρει ένα καρφί και στα δύο χέρια όπως το απεικονίζει η Σκοπιά! Δείτε πάλι τις παραπάνω εικόνες, και θα καταλάβετε την ολοφάνερη πλάνη της Σκοπιάς.



3. Σύμβολο Νίκης

Ενώ οι Ιουδαίοι θεωρούσαν τον σταυρό ένα βδελυκτό πράγμα ο Απόστολος Παύλος καυχήθηκε για τον σταυρό του Ιησού στο Γαλάτας 6/στ΄ όπου αναφέρει: "14 εμοί δε μη γένοιτο καυχάσθαι ει μη εν τω σταυρω του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, δι' ου εμοί κόσμος εσταύρωται καγώ τω κόσμω"

Η λέξη "καυχώμαι" για κάτι χρησιμοποιήθηκε από τον Απ. Παύλο σαν σημείο Νίκης και όχι ήττας. Στην επιστολή Α΄ προς Κορινθίους 1:17, 18 μας λέει ότι στάλθηκε από τον Ιησού για να κηρύξει το μήνυμα του σταυρού και ότι οι στάση των ανθρώπων θα καθοριζόταν από το πως θα ανταποκρίνονταν σε αυτό το απλό άγγελμα! Συνεχίζει να μας λέει για κάποιους (όπως τους Ιουδαίους τους Μάρτυρες του Ιεχωβά και τους Μορμόνους) οι οποίοι θα σκανδαλίζονταν για τον σταυρό (γιατί είναι κάτι το ντροπιαστικό στα μυαλά τους) ενώ άλλοι θα το θεωρούσαν μωρία (21-23). Αλλά για τους Χριστιανούς ο σταυρός θεωρείται ως η δύναμη και η σοφία του Θεού! Γιατί ο Θεός διαλέγει τους αδυνάτους και τους φτωχούς ώστε τα παιδιά του να δοξάζουν αυτά που οι άλλοι που βρίσκονται στο σκοτάδι θεωρούν μωρία.

Ο Απ. Παύλος λέει στους Κορινθίους ότι αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το άγγελμα της σταύρωσης του Ιησού σαν το κύριο θέμα το κηρύγματος του (Α΄ Κορ. 2/β: 2) μέχρι του σημείου να αποφύγη φιλολογικές συζητήσεις ή λεπτά σημεία. Γιατί; Γιατί ο Θεός ξεχωρίζει αυτούς που έχουν τα λανθασμένα κίνητρα με το απλό και ταπεινό μήνυμα του. Δεν θέλει άτομα να έρχονται στην Χριστιανοσύνη με το να τους δίνει υλικές και διανοούμενες ελπίδες (υλικός παράδεισος και πνευματική ανωτερότητα και ειδική γνώση που πουλά η Σκοπιά), αλλά επιθυμεί να αγγίζει αυτούς που αντιλαμβάνονται τον βαθμό της αμαρτίας τους και εκτιμούν το γεγονός ότι ο Ιησούς πέθανε για αυτούς και τις αμαρτίες τους

Αυτό ήταν το άγγελμα της Χριστιανικής Εκκλησίας σε όλους τους αιώνες – ότι ο Χριστός πέθανε στο σταυρό για τις αμαρτίες μας και ότι είναι ζωντανός και ζει ανάμεσά μας (Α΄ Κορ. 15:13, Λουκ. 24:45-47). Αυτό το μήνυμα αγγίζει μόνο ορισμένα άτομα κυρίως τους ταπεινούς και απλούς (Α΄ Κορ. 1: 26-29).

Ο Απ. Παύλος παράθετε τον σταυρό ως την πορεία της Χριστιανοσύνης, καθώς και τον θάνατο της παλιάς προσωπικότητας. Μιλά για τον σταυρό σε αρκετές επιστολές του και μας λέει με θλίψη ότι κάποιοι έγιναν εχθροί του σταυρού (Φιλιπ.3:18) Μας μιλά για την παλιά κατάσταση "υπό νόμον" που είναι καρφωμένη στον σταυρό. (Κολ. 2:14) Διαλέγει το θέμα του για τον Χριστό σχετικά με τον σταυρό (Ματθ. 10:38, 16:24, Λουκ. 9:23, 14:27) και μιλά για την "σταύρωση της παλιάς φύσης" (Γαλ. 2:20, 5:24). Ξανά και ξανά ο Παύλος θεωρεί τον σταυρό σαν σημείο νίκης και όχι ήττας. Καυχιόταν για τον σταυρό!

Οι Χριστιανοί δεν φοβούνται τον σταυρό και δεν τον λατρεύουν. Τον τιμούν. Είναι ένα σύμβολο της μεγαλύτερης πράξης αγάπης που έχει γίνει ποτέ. Είναι σύμβολο νίκης, και προστασίας. Σύμβολο του ιδίου τού Χριστιανικού Ευαγγελίου.

Στο ίδιο πλαίσιο οι Χριστιανοί της Εκκλησίας των πρώτων αιώνων, τιμούσαν το Σταυρό, και δεν τον θεωρούσαν "σίχαμα" όπως οι οπαδοί της Σκοπιάς. Και έχουμε και γι' αυτό ιστορικές μαρτυρίες, μερικές από τις οποίες θα αναφέρουμε επιγραμματικά, μια και σκοπεύουμε να παρουσιάσουμε σε ξεχωριστό άρθρο πληρέστερες αναφορές.

Ο άγιος Κύριλλος Ιεροσολύμων μαρτυρεί ότι τμήματα του Τιμίου Σταυρού τιμούντο στο Ναό του Παναγίου Τάφου (Κατηχήσεις 4.10, 10.19, 13.4 PG 33, 467ff, 685-687, 777).Ο ίδιος αναφέρει ότι ο Σταυρός ανακαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μ. Κωνσταντίνου (Ep. ad Constan., 3 PG 33, 1168B).

Ο Ιουλιανός επίσης αναφέρει την προσκύνηση του Σταυρού (Κατά Γαλιλαίων 194C). Την ιστορία της ανακάλυψης του Σταυρού από την Αγία Ελένη αναφέρει ο Ρουφίνος (Εκκλησιαστική Ιστορία, 10.7-8), ο Σωκράτης Σχολαστικός (Εκκλ. Ιστ. 1.17), ο Σωζόμενος (Εκκλ. Ιστ. 2.1-2), ο Θεοδώρητος (Εκκλ. Ιστ. 1.18), ο άγιος Αμβρόσιος (De obitu Theod., 40-49), ο Παυλίνος της Νόλα (Epist., 31.4-5) και ο Σουλπίκιος Σεβήρος (Chronicon 2.22-34).

Για τους Χριστιανούς ο Σταυρός δεν είναι πια "φονικό όργανο". Από τη στιγμή που ο Ιησούς Χριστός θυσιάστηκε πάνω σε αυτόν για τη σωτηρία μας, είναι ΘΥΣΙΑΣΤΗΡΙΟ.

Στον αρχαίο Ισραήλ, το Θυσιαστήριο πάνω στο οποίο θυσιάζονταν τα ζώα ως "σκιά" τής θυσίας τού Χριστού, ήταν ιερό. Αν λοιπόν ήταν για τους πιστούς, ιερό το θυσιαστήριο των ΣΚΙΩΔΩΝ θυσιών του Μωσαϊκού νόμου, πόσο μάλλον ιερό είναι το Θυσιαστήριο πάνω στο οποίο θυσιάστηκε ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, ο Σταυρός!

Και μόνο από αυτό, γίνεται φανερή η βλασφημία της αίρεσης της Σκοπιάς.



4. Απάντηση στη Σκοπιά

Ενώ η Χριστιανική Εκκλησία δεν θεωρούσε μείζον θέμα τον ακριβή τρόπο τις σταύρωσης του Ιησού, η Σκοπιά το ανάδειξε σε κύριο θέμα. Κάνοντάς το αυτό επαλήθευσαν για ακόμη μία φορά την τακτική τους να μεγαλώνουν μικρά θέματα και να τα αναγάγουν σε κύρια βασικά ζητήματα, όπου με αυτή την τακτική αποσπούν την προσοχή των οπαδών τους από πολύ πιο σημαντικά θέματα.

Η Σκοπιά θεωρεί τις Χριστιανικές εκκλησιές "ακάθαρτες" γιατί χρησιμοποιούν τον σταυρό ως σύμβολο του θανάτου του Ιησού. Αν και συμφωνούμε ότι η λατρεία του σταυρού ή όποιου άλλου συμβόλου είναι λανθασμένη, η τιμή προς το Θυσιαστήριο του Χριστού και η χρήση του δεν είναι λάθος είτε στην Καινή είτε την Παλαιά Διαθήκη. Για παράδειγμα τα Χερουβίμ διακοσμούσαν τις κουρτίνες της Σκηνής του Μαρτυρίου (Εξ. 26:1) Η Σκοπιά έχει τον πύργο σαν επίσημο σύμβολο της. Μήπως είναι αυτό πρόβλημα, εφόσον ο πύργος είναι ΠΟΛΕΜΙΚΟ σύμβολο;

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930 η Σκοπιά παρουσίαζε τον Ιησού να είναι σταυρωμένος με τον παραδοσιακό τρόπο, και είχε τον Σταυρό στο περιοδικό της "Σκοπιά της Σιών", καθώς και το όνομα του Χριστού στο εξώφυλλο. Στο βιβλίο του δικαστή Ρόδερφορντ "Εχθροί" (βλέπετε ο Δικαστής είχε πολλούς κατά φαντασία εχθρούς) επιτέθηκε την παραδοσιακή ιστορία του σταυρού σαν λανθασμένη επειδή (άκουσον, άκουσον) οι Κέλτες το χρησιμοποιούσαν πριν τον Χριστό!!! (σελ.188-189) Χωρίς καμιά ιστορική ή αρχαιολογική απόδειξη που να υποστηρίζει την άποψη αυτή, ο Ρόδερφορντ επέβαλε την άποψη του σαν γεγονός. Φυσικά το τι έκαναν οι ειδωλολάτρες πριν το θάνατο του Ιησού με τους σταυρούς δεν έχει καμιά σύνδεση με το τι χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι για να εκτελούν τους κατάδικους τους. Εξάλλου ο Χριστός δεν είχε δικαίωμα επιλογής στον τρόπο που θα θανατώνετο.

Οι αντιρρήσεις της Σκοπιάς για τον σταυρό έχουν ως εξής :

1. Τα Βιβλικά Ελληνικά δεν μας αποδεικνύουν σταυρό αλλά πάσαλο ή ξύλο.

2. Ο σταυρός είναι ένα ειδωλολατρικό σύμβολο που υιοθετήθηκε αργότερα από την «αποστατική» εκκλησία.

3. Η αρχαιολογία μας αποδεικνύει ότι ο Ιησούς θανατώθηκε κάθετο ξύλο αντί σταυρού.

4. Ο σταυρός είναι βδελυκτός και πρέπει να αποφεύγεται και όχι να λατρεύεται.

Ας απαντήσουμε σε αυτές της αντιρρήσεις μια προς μία:

ΣΚΟΠΙΑ: Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΕΞΗ "σταυρός" ΔΕΝ ΥΠΟΔΗΛΩΝΕΙ ΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ

Καθώς τα χρόνια προχωρούσαν Σκοπιά βρήκε "αποδείξεις" για το θέμα του σταυρού που στήριζαν την άποψη της. Το 1950 στην Μετάφραση Νέου Κόσμου των Ελληνικών Γραφών (σελ.768 -771) υποστηρίζει ότι σταυρός (Ματθ.10:38) και ξύλο (Πραξ.5:30) δεν σημαίνουν σταυρό αλλά ένα κάθετο ξύλο και δεν υπάρχει απόδειξη για το αντίθετο. Ο σταυρός είχε την αρχική έννοια του ξύλου ή του πασσάλου. Αυτό που δεν αναφέρει η Σκοπιά είναι η ότι η λέξη αυτή περιγράφει και πιο πολύπλοκες κατασκευές όπως τον σταυρό. (Π.χ. "ξύλο" είναι και το τραπέζι. Δεν είναι όμως λογικό να υποστηρίζει κάποιος ότι αφού είναι "ξύλο" δεν έχει σχήμα τραπεζιού).

Η λατινική λέξη crux που μεταφράζεται σταυρός επίσης έχει την ίδια έννοια με την Ελληνική. Αυτό που η Σκοπιά αγνοεί θεληματικά είναι ότι η Ρωμαίοι εκτελούσαν τους κρατούμενούς τους σε σταυρούς, (όπως δείξαμε πιο πάνω), ένα θέμα που το παραμέρισαν στην παρουσίαση τους. Η οριζόντια δοκός αυτών των σταυρών ονομαζόταν patibulum, και οι σκλάβοι κουβαλούσαν στον τόπο εκτέλεσης τους patibulum (Seneca, De Vita Beata 19:3; Epistola 101:12; Tacitus, Historiae, IV, 3)

Τα λεξικά συχνά ερμηνεύουν τον σταυρό σαν "πάσσαλο βυθισμένο στην γη σε κάθετη θέση και ένα οριζόντιο ξύλο συχνά στερεώνεται στο πάνω μέρος του."

Το ξύλο, καθώς και ο σταυρός, αναφέρονται και σαν σταυρός, ένα γεγονός που η Σκοπιά το παραμέρισε γιατί δεν τους συμφέρει. Ας δούμε και την ιστορική πλευρά της σταύρωσης.

ΣΚΟΠΙΑ:"Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΠΑΓΑΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΟ ΠΟΥ ΥΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΑΡΓΟΤΕΡΑ"

Όποια και αν ήταν η χρήση του σταυρού πριν από τον Χριστό δεν έχει σημασία και είναι άσχετη με το θέμα. Από τον πρώτο αιώνα οι Χριστιανοί δεν τον πίστευαν ως σύμβολο ψεύτικης λατρείας. Τα σύμβολα αλλάζουν με τον καιρό καθώς και οι έννοιες τους. Οι πρώτοι Χριστιανοί δεν κοίταξαν να δουν τι σήμαινε ο σταυρός για τους παγανιστές. Το είχαν για σύμβολο της Χριστιανοσύνης.

ΣΚΟΠΙΑ: Ο ΙΗΣΟΥΣ ΠΕΘΑΝΕ ΣΕ ΠΑΣΣΑΛΟ

Στη Μ.Ν.Κ με ασέβεια η Σκοπιά αντικατέστησε την λέξη σταυρός και την ΕΞΑΛΕΙΨΕ τελείως από την Παράφραση Νέου Κόσμου. Όπου υπάρχει η Ελληνική λέξη σταυρός η οποία δεν αλλοιώθηκε στο πέρασμα των αιώνων την αντικατέστησε στην Αγία Γραφή με την φράση ξύλο βασανισμού.

Εκεί η Σκοπιά παρουσιάζει την ξυλογραφία του 16ου αιώνα του Justus Lipsius, που έγραψε το βιβλίο De Cruce Liber Primus, Secundus and Tres. Έβαλαν την φωτογραφία κάποιου ατόμου που ήταν σταυρωμένος σε πάσσαλο. Η Σκοπιά δηλώνει ότι με αυτό τον τρόπο σταυρώθηκε ο Ιησούς. Αυτό που δεν ανέφεραν είναι ότι ο Lipsius έκανε ακόμα 15 ξυλογραφίες οι οποίες παρουσιάζουν διάφορες σταυρώσεις πάνω σε σταυρούς!!! Σε ένα έργο του ο Lipsius αναφέρει:

"Στον σταυρό του Κυρίου υπήρχαν τέσσερα κομμάτια ξύλου, η κάθετη δοκός, η οριζόντια που διασταύρωνε την κάθετη, ένα κομμάτι ξύλου στο κάτω μέρος και την επιγραφή στο πάνω μέρος".

Περιττό να αναφέρουμε ότι η Σκοπιά δεν είπε τίποτε για αυτό παρά μόνο βάζει αυτό που την συμφέρει. Μετά βρήκαν ένα άρθρο του περιοδικού Catholic Ecclesiastical Review του 1920 που δηλώνει ότι ο σταυρός δεν χρησιμοποιείτο ως το 312 μ.Χ. (αντιφατικό να δέχονται παπικές μαρτυρίες, για κάποιους που θεωρούν τον παπισμό ως ψεύτικη θρησκεία). Και επίσης ψεύτικο, με βάση τα στοιχεία που παραθέτουμε στην αρχή τού άρθρου.

Το "Σχολιολόγιο της Βασιλείας 1985" τής Σκοπιάς, αναφέρει σχόλια από το λεξικό Vine's Expository Dictionary of New Testament Words που υποστηρίζει ότι οι παγανιστές χρησιμοποιούσαν πριν τον Ιησού τον σταυρό για τον θεό Ταμμούζ της Βαβυλώνας και είχαν το σύμβολο Τ. Αυτή την πράξη λατρείας την υιοθέτησε η Καθολική Εκκλησία από τους παγανιστές. Το πιο αξιοθαύμαστο είναι ότι η Σκοπιά δηλώνει έλλειψη στοιχείων για τον τρόπο της σταύρωσης του Ιησού, ενώ στο ΙΔΙΟ ΒΙΒΛΙΟ αποδεικνύει και υποστηρίζει ότι ο ΙΗΣΟΥΣ ΠΕΘΑΝΕ ΣΤΟΝ ΣΤΑΥΡΟ.

ΣΚΟΠΙΑ: "Η ΓΡΑΦΗ ΔΕΝ ΛΕΕΙ ΟΤΙ Ο ΙΗΣΟΥΣ ΠΕΘΑΝΕ ΣΕ ΣΤΑΥΡΟ."

Η μεγαλύτερη απόδειξη είναι η Γραφή. Όταν ο Ιησούς εμφανίστηκε στους μαθητές του είχε τα σημάδια ΤΩΝ ΚΑΡΦΙΩΝ στα χέρια του. Οι μαθητές του φοβήθηκαν μήπως ήταν πνεύμα αντί ο Ιησούς σε σάρκα. Το Λουκάς 24:37 λέει ότι "άρχισαν να φοβούνται και νόμιζαν ότι είδαν πνεύμα." Ο Ιησούς τους μίλησε:

"Γιατί σκοτίζεστε και γιατί έχετε αμφιβολίες στην καρδιά σας; Δείτε τα χέρια Μου και τα πόδια Μου, αυτός είμαι Εγώ, αγγίξτε με και δείτε ότι το πνεύμα δεν έχει κόκαλα και σάρκα ενώ όπως βλέπετε, Εγώ έχω". (Λουκ.24/κδ:38,39)

Η Σκοπιά θέλει να πιστέψουμε ότι ο Ιησούς ΗΤΑΝ πνεύμα και πήρε υλική μορφή για να τους παρηγορήσει. Πόσο καλύτερο θα ήταν να πιστέψουμε τον ίδιο τον Λόγο για όσα είπε, δηλαδή ότι αυτό ΗΤΑΝ το σώμα του Ιησού και τα σημάδια των καρφιών στα χέρια και τα πόδια του.

Αυτό μας οδηγεί στο πιο συμπερασματικό εδάφιο από όλα το οποίο μας αποκαλύπτει ότι ο Ιησούς δεν θανατώθηκε όπως μας λέει η Σκοπιά και παρουσιάζει στις εκδόσεις της. Ο Απ. Ιωάννης μας λέει ότι ο Θωμάς δεν ήταν παρών όταν εμφανίστηκε στους άλλους, όπου και αρνήθηκε να το πιστέψει (νόμιζε πως ήταν πνεύμα ο Ιησούς και αυτός). Είπε στους άλλους:

Εάν δεν δω στα χέρια του το σημάδι από ΤΑ ΚΑΡΦΙΑ, και βάλω τα δάκτυλα μου στον τόπο ΤΩΝ ΚΑΡΦΙΩΝ, και βάλω το δάκτυλο μου το πλευρό Του, δεν θα πιστέψω (Ιωαν. 20:25)

Σημειώστε ότι ο Θωμάς γνώριζε ότι υπήρχαν περισσότερο από ένα καρφί που τρύπησε τα χέρια του Ιησού. Παρόλα αυτά η Σκοπιά παρουσιάζει τον Ιησού με ΕΝΑ καρφί που διαπερνά και τα δύο του χέρια. Όταν ο Ιησούς εμφανίστηκε στον Θωμά το έδειξε τα χέρια του ώστε ο Θωμάς να δει και να πιστέψει (Ιωαν. 20:26,27)

Στο "Ερωτήσεις από τους αναγνώστες" στη Σκοπιά 1ης Απριλίου1984 (σελ. 31), θέλοντας να απαντήσουν στην πιο πάνω πρόκληση παραθέτουν από την The Cyclopaedia of Biblical, Theological and Ecclesiastical Literature (που δεν υποστηρίζει τον ισχυρισμό τους) ότι τέτοιες αντιρρήσεις είναι χάσιμο χρόνου. Να υπολογίσομε πόσα καρφιά χρειάστηκαν να καρφώσουν τον Ιησού. (Έχουν δίκιο δεν γνωρίζουμε! Αλλά αυτό που ξέρουμε είναι ότι υπήρχαν τουλάχιστον δύο στα χέρια του.) Μετά προσπαθούν να μας πουν ότι ο Θωμάς δεν ήταν κατανοητός και προφανώς όταν έλεγε τα καρφιά να εννοούσε και αυτά των ποδιών του!!! Όμως όποιος ξέρει γράμματα, ξέρει τι είπε ο Θωμάς, και βλέπει σαφώς την προσπάθεια αποπροσανατολισμού.

Και κατά την προσφιλή τακτική της η Σκοπιά, κατηγορεί τους άλλους για ψεύτικη λατρεία που χρησιμοποιούν τον σταυρό σαν σύμβολο. Για τους Χριστιανούς η μέθοδος της σταύρωσης δεν είναι και μεγάλο θέμα. Μάλλον η έμφαση είναι στο ότι ο Σταυρός τιμάται ως Θυσιαστήριο και σύμβολο νίκης.



5. Σύγχρονη επιστημονική αναπαράσταση

"Δύο ερωτήσεις για την Σταύρωση" ήταν το συναρπαστικό άρθρο του περιοδικού "Ανασκόπηση της Γραφής" ( Bible Review) στο τεύχος Απριλίου 1989. Υπήρχαν εκεί δύο υπότιτλοι με θέμα: "Μήπως το θύμα πεθαίνει από ασφυξία;", και "Τα καρφιά μπορούν να κρατήσουν το βάρος του σώματος;"

Ιατρική έρευνα που έγινε από τον Frederick T. Zugibe, που είναι καθηγητής Παθολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κολούμπια καθώς και συγγραφέας του Σταύρωση Ιατρική Εξέταση συμπεραίνει ότι:

(1) Ο Ιησούς δεν πέθανε από ασφυξία αλλά από σοκ και τραύμα. Επιπρόσθετα ένας σταυρωμένος με τα χέρια πάνω (όπως πιστεύει η Σκοπιά) θα πέθαινε σε μερικά λεπτά, ενώ κάποιος με τα χέρια τεντωμένα σε 60 ή 70 μοίρες (όπως στον σταυρό) θα μπορεί να μείνει ζωντανός για ώρες.

(2) Υπάρχουν δύο σημεία στην παλάμη του κάθε χεριού που επιτρέπουν στο τρύπημα του καρφιού να κράτησει το βάρος του σώματος, και έτσι εξηγείται το πως καρφώθηκε ο Χριστός.

Επιπρόσθετα ένας Αυστριακός ραδιολόγος, ο Hermann Moedder συμπέρανε ότι ένα άτομο που κρέμεται από τα χέρια του θα πέθανε από ασφυξία σε λίγα λεπτά. Έκανε ένα πείραμα για να το αποδείξει αυτό, όπου φοιτητές του κρεμάστηκαν με τα χέρια τους πάνω από το κεφάλι τους (όπως το παρουσιάζει η Σκοπιά). Σε λίγα λεπτά έγιναν χλωμοί και η χωρητικότητα του πνεύμονά τους έπεσε από τα 5,2 λίτρα στο 1,5 λίτρο. Η πίεση του αίματος μειώθηκε και ο παλμός αυξήθηκε. Μέσα σε έξι λεπτά θα σταματούσε η αναπνοή τους αν δεν τους άφηνε να σταθούν και να ξεκουραστούν.

Το ίδιο ισχύει και για τον Ιησού. Θα πέθαινε σε λίγα λεπτά από ασφυξία αν κρεμμαζόταν όπως δείχνει η Σκοπιά.

Ανακάλυψε επίσης ότι αν είχαν τα χέρια τους τεντωμένα σε 70 ή 60 μοίρες μπορούσαν να αναπνέουν για ώρες. Και αφού τα εδάφια του Λουκά 23:44 και Ματθαίος 27:45,46 μάς αναφέρουν ότι ο Ιησούς ήταν στον σταυρό για 3 ώρες, πάλι οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι ο Ιησούς πέθανε στον παραδοσιακό σταυρό.

Ο Zugibe συνέχισε τα πειράματα του χρησιμοποιώντας αριθμό εθελοντών που ήταν πρόθυμοι να κρεμαστούν στον σταυρό, χωρίς οποιαδήποτε σωματική ζημιά. Ειδικά δερμάτινα γάντια στερεώθηκαν στην οριζόντια δοκό για να στηρίζουν το σώμα. Επίσης σε ένα άλλο πείραμα σταύρωσε πτώματα στο σημείο της παλάμης για να επιβεβαιώσει ότι θα κρατούσε το βάρος του σώματος, όπως και έγινε.

Αν ο Ιησούς δεν πέθανε από ασφυξία ποια ήταν η αιτία του θανάτου του; Ας δούμε τα γεγονότα της μέρας του θανάτου του:

Κατά αρχήν ο Ιησούς έχασε αρκετό αίμα από τα βάσανα και την αγωνία του. Στην διάρκεια της σύλληψής του μαστιγώθηκε με το μαστίγιο που είχε σπασμένα κόκαλα αρνιού στα άκρα του και μεταλλικές μπάλες. Καθώς το μαστίγιο τον χτυπούσε, τρυπούσε και τραυμάτιζε το δέρμα του και τους μύς. Υπέστη εξάντληση, τρεμούλα αρκετό ιδρώτα. Θα έχανε αρκετό σωματικό υγρό. Ακόμα και πριν καρφωθεί στον σταυρό ήδη ήταν σε κατάσταση σοκ, από την ταλαιπωρία και τα αγκάθια που διατρύπησαν το δέρμα του κεφαλιού του. Τελικά καρφώθηκε στον σταυρό με μεγάλα τετράγωνα καρφιά στα χέρια του και στα πόδια του. Η ζημιά στα νεύρα θα έφερνε αφόρητο πόνο. Σε περίοδο τριών ωρών κάθε παραμικρή Του κίνηση θα έφερνε τρομερό πόνο. Ο θάνατος ήρθε σαν αποτέλεσμα του συνδυασμού εξάντλησης-σοκ-πόνος-απώλεια αίματος.

Αν και το θέμα μας δεν εξαντλήθηκε εδώ, πιστεύουμε ότι και μόνο από αυτά είναι φανερή η απάτη της εταιρίας Σκοπιά προς τους οπαδούς της. Όμως σε άλλο άρθρο, θα επανέλθουμε να πούμε πολύ περισσότερα στοιχεία...



*******************************



ΑΠΟ ΥΨΩΣΗ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ:

Ωδή α' Ήχος πλ. δ' Ο Ειρμός

«Σταυρόν χαράξας Μωσής, επ' ευθείας ράβδω,
τήν Ερυθράν διέτεμε, τώ Ισραήλ πεζεύσαντι,
την δε επιστρεπτικώς, Φαραώ τοις άρμασι κροτήσας ήνωσεν, επ' εύρους διαγράψας,
το αήττητον όπλον, διό Χριστώ άσωμεν, τω Θεώ ημών, ότι δεδόξασται».



Κείμενο-Έρευνα: Μορφέας

OOΔΕ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ευχαριστούμε την σελίδα "Ελληνικά Λειτουργικά Κείμενα" ,  

από την οποία αντλούμε τα υμνογραφικά. Η δουλειά τους είναι σπουδαία και αξίξει θερμά συγχαρητήρια.

Επίσης και όλες τίς άλλες σελίδες και ιστολόγια απ'τις οποίες ερανίζουμε την ποικιλλία των αναστάσιμων θεμάτων και των εικόνων προς δόξαν Αναστάντος Χριστού.

(Εικόνα προμετωπίδας από holytrinitybut.org)

Αρχειοθήκη ιστολογίου

Αναγνώστες

Πληροφορίες

Η φωτογραφία μου
καὶ ἤκουσα φωνῆς μεγάλης ἐκ τοῦ οὐρανοῦ λεγούσης· Ἰδοὺ ἡ σκηνὴ τοῦ Θεοῦ μετὰ τῶν ἀνθρώπων, καὶ σκηνώσει μετ' αὐτῶν, καὶ αὐτοὶ λαὸς αὐτοῦ ἔσονται, καὶ αὐτὸς ὁ Θεὸς μετ' αὐτῶν ἔσται, καὶ ἐξαλείψει ἀπ' αὐτῶν ὁ Θεὸς πᾶν δάκρυον ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν, καὶ ὁ θάνατος οὐκ ἔσται ἔτι, οὔτε πένθος οὔτε κραυγὴ οὔτε πόνος οὐκ ἔσται ἔτι· ὅτι τὰ πρῶτα ἀπῆλθον. Καὶ εἶπεν ὁ καθήμενος ἐπὶ τῷ θρόνῳ· Ἰδοὺ καινὰ ποιῶ πάντα. ( Αποκ. ΚΑ΄)

Eπίσης γράφω...

  • - ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ!
    Πριν από 1 χρόνια
  • Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΗ'' (1888) - Ἂν ἄλλη τις χρηστὴ γυνὴ εἶδέ ποτε καλὰ νοικοκυριὰ εἰς τὰς ἡμέρας της, ἀναντιρρήτως εἶδε τοιαῦτα καὶ ἡ θεια-Σοφούλα Κωνσταντινιά, σεβασμία οἰκοδέσποινα ἑ...
    Πριν από 2 χρόνια
  • - Λόγω περιορισμένου χρόνου και αποκλειστικής σχεδόν πλέον ενασχόλησης με το fb, αναστέλλεται η λειτουργία των εξής τριών ιστολογίων: ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ ...
    Πριν από 10 χρόνια
  • - Λόγω περιορισμένου χρόνου και αποκλειστικής σχεδόν πλέον ενασχόλησης με το fb, αναστέλλεται η λειτουργία των εξής τριών ιστολογίων: ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΚΗΡΥΓΜΑΤΑ...
    Πριν από 10 χρόνια

Περνούν και διαβάζουν...